Świadczyć
sobą
(Zapiski po lekturze wierszy Eligiusza Dymowskiego)
Klasyfikuję poezję – na własny
użytek - na taką, którą lubię czytać i taką, która do mnie nie
przemawia. Trochę drażni mnie upychanie jej w pudełka poezji kobiecej,
postmodernistycznej, staroświeckiej, poezji duchownych. Często taka ocena -
poprzez wykonywany zawód, powołanie, płeć krzywdzi, zubaża, nie pozwala
dojrzeć istoty rzeczy.
W przypadku poetów duchownych czasami
pomaga, przeszkadza, powoduje nadużycia w ocenie. Z drugiej strony trudno, na
przykład, dziwić się, że poeta – alpinista będzie opiewał swoje
ukochane góry i wspinaczkę.
Ojciec Eligiusz Dymowski, jako poeta,
wymyka się takiemu zaszufladkowaniu i jednocześnie sam osadza się w określonej
przestrzeni poetyckiej, określonej, chociaż otwartej. Jest to tylko pozorna
sprzeczność. Tak jak zachowanie własnego „ja”, jako człowieka, a
jednocześnie zatarcie granicy „ja” osobowego – zanurzenie się
w bezimienności, duchowe oddanie się,
całkowite zawierzenie Bogu.
rozpisuję
codzienność
myślami
nadzieja jak poranna mgła
delikatnie unosi każde słowo
na patynie wiary
w bólach rodzi się miłość
pod zamkniętymi
powiekami
szczęście otwiera
przedsmak nieba
(Otwieranie przestrzeni)
Poezja O. Dymowskiego to świadczenie
sobą. Poeta doświadcza codzienności w obu obszarach człowieka: materialnym i
duchowym. Odczuwając zmysłami pełnię
życia, wnikliwie rozważa swoje doświadczenia duchowe i wyciąga wnioski. Do takiej postawy potrzebna jest szczerość, umiejętność
patrzenia, słuchania i widzenia rzeczy i zjawisk takimi, jakimi są naprawdę.
Jak wiele pokory i delikatności trzeba mieć w sobie, aby porównać poranną
mgłę z nadzieją. I jak lekkie musi być słowo, skoro ta nadzieja je unosi. Opisać
takie stany może tylko człowiek wewnętrznie uczciwy, niezwykle wrażliwy i
utalentowany, ale przede wszystkim świadomy siebie i swoich słabości:
boję
się snów
- tych bez Ciebie
każde oddalenie
rani bardziej
niż śmierć
(Bądź)
Patrzenie przez pryzmat wiary i pryzmat poezji ma wiele punktów stycznych,
podobne barwy, cienie i wzajemnie poszerzający się kąt
spojrzenia. Otwiera nas – jak drzwi ciasnej klatki – na odczuwanie,
kontemplowanie Piękna, które rodzi zachwyt. Ten z kolei budzi
w człowieku wzruszenie i mistyczną wdzięczność za wszystko:
wybacz
– lecz listu nie napiszę
atrament zaschnął tak jak gardło
tu na tej wyspie tylko cisza
przesyła myśli Bożą tratwa
a każda inna każda
bliska
bo nie lękliwa burz zawiei
i tylko wtedy dotkniesz piękna
gdy je omodlisz po kolei
(Wiosna na Elbie)
Zdolność odczuwania poezji, a przede
wszystkim jej tworzenia wywołuje szczególne stany wrażliwości, nazwijmy je
olśnieniami, wówczas poeta przekraczając barierę
ludzkiego „ja” doświadcza własnej marności, czuje się
nieskończenie mały i bezradny wobec porażającej Miłości Boga:
(…)
a ja
osuwam się na kolana
by Miłość wypłakać
(Sumienie
ożyło)
Świadczyć sobą oznacza także, a może przede wszystkim oddanie się Światu
i służbie Słowu. Czy warto rozdzielać słowa poety – kapłana i poety
– nie kapłana, czy jest między nami – poetami świeckimi i
duchownymi - jakaś różnica? Powołanie poetyckie splata się
z kapłańskim wówczas, kiedy poeta osiąga wewnętrzną dojrzałość.
Poezja i jej słowo pochodzi ze Słowa, jest łaską, darem Boga. Ta droga bywa
trudna i uciążliwa:
(…)
Gdy usta zadrżą przy modlitwie
niech Twoje Słowo je napełni
bo tylko wtedy pojmę prawdę
siłę upadku –
chleb powszedni
(Na marginesie Psalmu 130)
Kolejny tom wierszy O. Eligiusza Dymowskiego, z którego pochodzą wyżej
zamieszczone cytaty, nosi tytuł: Wędrówki
z Nolis.
Motyw wędrówki pojawia się u poety od początku twórczości, w każdym
wydanym zbiorze. Przypomnijmy choćby tytuły niektórych wierszy: Pielgrzym, Odyseusz, Pieśń wędrowca.
Droga – znany symbol systemów religijnych i filozoficznych ma
wielowymiarową wymowę kulturowo i semantycznie. Jest szlakiem komunikacyjnym,
sposobem życia, samodoskonalenia się, wyborów dokonywanych w życiu,
wielkiego szlaku dialektyki, wyobraźni, zwykłego życia, życia duchowego.
Droga stanowi w egzystencji ludzkiej zawsze coś istotnego. Może także być
alegorią świętej drogi, w czasie której słowo wciela się w
wędrowca. Może być ziemią obiecaną, symbolem dążenia do doskonałości,
wiodąc przez dobro, miłość, mądrość także katharsis.
Wiersze w tomie poprzedza cytat utworu Zbigniewa Herberta Podróż,
wskazując jak ważny dla autora jest motyw
wędrówki, podróży.
Pierwszy tekst: Z „Dziennika podróży” Faona stawia pytanie, nie tyle
o sens ludzkiego życia, co o potwierdzenie człowieczeństwa w przyjaźni,
w miłości do drugiego człowieka. Wiersze zawarte w zbiorze można
czytać wyrywkowo, jednak proponuję poznawać je i „smakować”
chronologicznie - tworzą spójną,
chociaż pozornie nieco przypadkową, całość. Składają się na nią
fragmenty dotyczące życia, odwiedzane miejsca, jakby kartki z dziennika,
zawierające ślady uczuć, pragnień, wspomnień, refleksji, jak potłuczone
kolorowe szkiełka w kalejdoskopie układają się w barwne, wypełnione głęboką
treścią, nasycone nastrojem obrazy:
(…)
i przed ołtarzem uklękniemy
cichych nadziei jak w kościele
by wieczorami
śpiewać Panu
hymn codzienności
z uwielbieniem
(O
poranku)
Kim są Faon i Nolis? Już we wcześniejszym tomie O. Dymowskiego: W poczekalni świata pojawia się wiersz Prośba do Nolis , podpisany Theologos, w sierpniu 1997. Czy to tam
„narodziła się” Nolis? W małej wiosce greckiej o tak znaczącej
nazwie? Utwór jest pełen tajemniczości i nastroju, przywołuje nabrzmiałe usta morza i krzyk
rozdartego sumienia. W wierszu Nad
Zatoką Neapolitańską Nolis także towarzyszy morze i wędrówka.
Faon w legendzie greckiej to przewoźnik żyjący na Lesbos. Był stary i
brzydki do momentu, kiedy przewiózł bez opłaty Afrodytę, która przybrała
postać staruszki. Bogini z wdzięczności
obdarowała Faona odmładzającym balsamem. Z powodu nieodwzajemnionej miłości
do Faona, Safona skoczyła ze skały do morza. Nie znalazłam w mitologii Nolis,
ale w terminologii morskiej
„nolis” to fracht, czyli opłata za przewóz. Czy to przypadek?
Można spekulować doszukując się ukrytych znaczeń, jednak mityczny przewoźnik
Faon i opłata za przewóz – nolis, jest koncepcją pociągającą i nie
pozbawioną logiki. Pojawiają się w wierszach w otoczeniu słów związanych z
morzem, wędrówką. Często – a może zawsze - płacimy za swoje słabości,
pragnienia, przyjaźnie, nawet za miłość.
Faon i Nolis, jako postacie alegoryczne, symbolizują człowieka w jego ziemskim
wymiarze, w życiowej wędrówce. Faon – m.in.: pragnienia, słabości,
ale i mądrość; rozterki i zmagania duchowe, rozczarowanie i ból, ale także
pojednanie z losem, z dokonanym wyborem – symbolizuje męską stronę
natury człowieka; Nolis – miłość ludzką, przyjaźń, tajemnicę, jaką
jest drugi człowiek, nadzieję, ponadczasowe piękno, potrzebę ciepła
i obecności drugiego człowieka – symbolizuje cechy żeńskie.
Obie postacie dopełniają się wzajemnie.
Wiersze, w których pojawia się romantyczny wątek z wplecioną tajemniczą
Nolis zabarwione są delikatną
nutką erotyzmu, nastrojowe i tajemnicze w klimacie (wspomniany już Nad
Zatoką Neapolitańską lub Sen).
Jest w tomie także wiele obrazków z podróży do pięknych miejsc (m.in. Wieczór
w Pompejach).
Co wywołuje w człowieku potrzebę wędrowania? Nienasycenie, ciekawość,
niepokój? Chęć poszukiwania czegoś innego, misja? W wierszach O. Eligiusza czytelne
jest dążenie do Absolutu. Podróż duchowa wymaga porzucenia dotychczasowych
zajęć, zmiany myślenia, a często także postrzegania rzeczywistości. Opowieść
o tułaczce, błądzeniu, wędrówce to stała, nieodzowna część życia, nie
związana tylko z celem, poszerza świadomość, ukazuje
ludzkie wnętrze, a także powołanie – np. wiersz Jonasz.
Wędrówka to także pielgrzymka, wysiłek fizyczny, kształtuje silną wolę,
otwiera umysł na wiele interpretacji, poznanie własnego ja, inne spojrzenie na
świat. Nie jest wcale łatwo pokonywać przeszkody, przekraczać progi, oswajać
cierpienie:
choć
raz w życiu poczuć
że jest się kochanym
i niech nie
zabraknie
okruchów dobroci
co spadają z opłatka
z gorącym życzeniem
(…)
(Wigilijna modlitwa
bezdomnego)
O. Eligiusz Dymowski opisuje swoją wędrówkę kryształowo przejrzystym językiem,
w którym dźwięczy melodia i błyszczą rymy, pełne elegancji a słowa mają
lekkość motyli. Pochyla się nad losem ludzkim (Niespokojni
szczęściem, Wygnańcy z Raju, Taka smutna piosenka), wspomina bliskich i
przyjaciół, którzy odeszli (Wspomnienie
matki, Jeszcze jedno wspomnienie, Zaduszki, Nekrologi nadziei). Dźwiga
swój bagaż doświadczeń i napełnia go.
Ale wędrówka jest często mozołem, przekraczaniem barier i progów,
rozdzierającą samotnością, pokonywaniem lęku i wielu przeszkód. Czasami
trzeba stąpać po ostrych kamieniach, aby dojść do prawdy. Chociaż
podejmujemy wędrówkę świadomie, miewamy chwile zwątpienia, brakuje nam sił.
A więc Wędrówki z Nolis to także wędrówki bez całkowitej akceptacji.
Pokora nie polega na tym, że poddajemy się czyjejś woli, idei, wyborom chętnie
i z przyjemnością. Pokorze, jeśli jest szczera, najczęściej towarzyszy
walka wewnętrzna i pokonywanie
siebie samego.
Każdy z nas ma swoją drogę, którą powinno być odnalezienie sensu życia. Wędrowanie
to także zaspokajanie potrzeb: miłości, przyjaźni, wypełnianie braków
charakteru i osobowości. To podróż do źródła wiedzy, doświadczeń
estetycznych i intelektualnych – one właśnie zmieniają wędrowca,
sprawiają, że jego bagaż napełnia się pięknem, dobrymi słowami,
wzruszeniem, ufnością:
Już
pora Panie
zaprzęgać konie
na Mleczną wyruszyć Drogę
dzień się
uszczuplił
na niepogodę
uczuć
i
wspomnień
(Doświadczenie podróży albo modlitwa jeźdźca)
Człowiek poszukujący i świadomy siebie wie, że walka z samotnością nie ma
sensu, ale wie także, ze jest tylko człowiekiem, więc ma prawo do odczuwania
smutku i samotności – odczytujemy to w wierszach: Nefretete,
W Berlinie, Samotność klowna, czyli pożegnanie Nolis.
Już wie, jak skąpe, ciasne i bezbarwne są słowa w obliczu Boskiej Potęgi,
rozumie, jak ważne jest milczenie:
A
jeśli nam zabraknie sił na pożegnanie
z wiatrem odejdźmy
niech nastanie cisza
to co najpiękniejsze
rodzi się w milczeniu
w ogrodach nasze
kwiaty będą się kołysać
księżyc łzy w kielichy zbierze
zwiewne płatki życia
(xxx w. bez tytułu)
Wędrówka jest
symbolem życia, ale także śmierci. Dlatego ostatni jest wiersz, poświęcony
pamięci ks. Jana Twardowskiego, Kiedy
umiera poeta.
Są w tym
zbiorze piękne, głębokie modlitwy oraz wiersze, które nazwałabym
adoracjami: Madonna dell’Arco, Blask
miłosierdzia, Pojednanie, Hostia, Zapiski o wschodzie słońca, Wielka Sobota,
Jeszcze jeden zmierzch, Na zamku w Dębnie, O poranku, Sumienie ożyło
– to prawdziwe perły liryczne. Poeta doskonale panuje nad językiem.
Sumienność i poważne traktowanie słowa, świadczy o szacunku dla czytelnika.
Między wersami lekko pobrzmiewa nuta uśmiechniętej melancholii. Nie wywołuje
to jednak wrażenia smutku, raczej lekki powiew ciepłej, rozumiejącej tęsknoty.
Czy bycie kapłanem i poetą jest rozdzielane przez O. Eligiusza Dymowskiego?
Czy czytelnik tak to odczuwa? W kilku wierszach jest motyw rozdartej duszy
(sumienia).
Po lekturze wierszy, dualizm O. Eligiusza, poety i duchownego, postrzegam
przestrzennie. W przestrzeni poziomej, fizycznej, dotyczącej codzienności i
związanych z nią spraw najprostszych poeta jawi się nam, jako człowiek
zwyczajny, ale świadomy, mądry i doświadczający, wędrujący z pokorą. W
przestrzeni wertykalnej – nasycony różnymi treściami duchowymi,
przebywa w sferze sakralnej, która wiedzie do rzeczywistości boskiej. Te dwie
drogi, dwie przestrzenie przecinają się w połowie, tworząc krzyż, który ma
wymowę symboliczną. Jest jednocześnie krzyżem codzienności człowieka,
poety, duchownego. W miejscu przecięcia się dróg jest strefa
aksjologiczna - stałej hierarchii wartości oraz stopni poznania. To także
– wspomniana na początku - poetycka przestrzeń O. Eligiusza
Dymowskiego otwarta ku Niebu.
Większość wierszy w tomie Wędrówki z Nolis to połączenie
delikatności uczuć
z
mądrością; prostoty z precyzją w operowaniu metaforą i nastrojem. Te właśnie
połączenia sprawiają, że możemy z całą odpowiedzialnością nazwać go pełnym,
artystycznie doskonałym dziełem literackim.
Zachęcając do duchowej wędrówki śladami Nolis, życzę Ojcu E. Dymowskiemu
poecie - wielu rozterek duchowych i niepokojów; duchownemu - wewnętrznej
ciszy; człowiekowi - zwyczajnego szczęścia. A sobie – jako
czytelniczce – następnego zbioru Jego wierszy.
Urszula
Gierszon
|